ایران باستان

نویسنده: حسن پیر نیا
ناشر: دنیای کتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 770
اندازه کتاب: رقعی گالینگور – سال انتشار: 1362 – دوره چاپ: 1

کیفیت : درحد نو ؛ صفحه اول کتاب مهر و نوشته دارد

مروری بر کتاب

 تاریخ مفصل ایران قدیم از آغاز تا انقراض ساسانیان ؛ به ضمیمه داستانهای ایران قدیم

تاریخ ایران باستان مفصل‌ترین کتابی است که تاکنون در زمینه ایران پیش از اسلام تألیف شده است.مؤلف این کتاب؛ میرزا حسن‌خان پیرنیا ملقب به مشیرالدوله از رجال نیک‌نام صدر مشروطیت است.“تاریخ ایران باستان” فقط تاریخ ایران نیست، بلکه دائرهالمعارفی است در باب تاریخ و تمدن و فرهنگ گذشته ممالک مهم دنیا به ویژه یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، میان دورود، هند و …

چنان که هنگام مطالعه این اثر تنها با تاریخ و سرگذشت سلسله‌های ایرانی ماد، هخامنشی،اشکانی و سلسله یونانی سلوکی آشنا نمی‌شویم، بلکه در زمینه تاریخ خاورمیانه امروز و یونان باستان اطلاعات دست اول و ذی‌قیمتی خواهیم یافت.

پیرنیا را باید پدر تاریخ‌نگاری به سبک نوین در ایران دانست. او به دلیل آشنایی با زبان‌های اروپایی، توانسته بود آثار مهم تاریخ‌نویسان غربی درباره تاریخ ایران باستان را بخواند. منابع وی برای نوشتار این کتاب، تواریخ نوشته شده به زبان های آلمانی، فرانسوی، روسی و انگلیسی است که برگردان‌هایی از منابع یونانی و رومی باستان چون تاریخ هرودوت بودند. همچنین پیرنیا برای نگارش این کتاب از منابع عربی و فارسی نیز چون تاریخ طبری و کتب مسعودی و بیرونی و… بهره برداری کرده بود.

این کتاب نفیس شامل سرگذشت مادها، هخامنشیان و اشکانیان است. همچنین در کنار رویدادهای این سه سلسله شاهی، به تاریخ مصر و یونان و بابل و دیگر ملل پیرامون ایران نیز می پردازد. کتاب تاریخ ایران باستان (در سه جلد + یک جلد شامل فهرست اعلام و محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا) نخستین کتابی است که به شیوه علمی و بر اساس مستندات و کشفیات باستان‌شناسی درباره گذشته تاریخی ایران نگاشته شد و هنوز هم مورد توجه است. 
این کتاب تنها به تاریخ ایران اختصاص ندراد، بلکه دایره‌المعارفی است در باب تاریخ و تمدن و فرهنگ گذشته ممالک مهم دنیا به ویژه یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، میان‌رود، هند و… چنان که هنگام مطالعه این اثر تنها با تاریخ و سرگذشت سلسله‌های ایرانی ماد، هخامنشی،اشکانی و سلسله یونانی سلوکی آشنا نمی‌شویم، بلکه در زمینه تاریخ خاورمیانه امروز و یونان باستان اطلاعات دست اول خواهیم یافت.

وی ابتدا مطالب مورخان باستانی را در زمینه یک مطلب و رویداد تاریخی می‌آورد، سپس در یک جمع‌بندی به تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌پردازد و نقطه قوت تاریخ‌نگاری پیرنیا در همین قسمت دیده می‌شود.
به عنوان نمونه درباره به قدرت رسیدن کوروش هخامنشی نوشته‌های هرودت، گزنفون، کتزیاس، دیودو سیسلی و ژوستن را می‌آورد و در کنار مطالب منابع اسلامی و لوح نبونبد قرار می‌دهد و به یک نتیجه‌گیری کلی می‌رسد. آنگاه در زمینه خویشاوندی کوروش با شاه ماد می‌نویسد: «عقیده کتزیاس که اصلاً کوروش با آستیاگ قرابتی نداشته ، صحیح نیست؛ زیرا هرودوت و دیگر مورخان او را نوه آستیاگ دانسته‌اند و نوشته‌های هرودت بیشتر مورد اعتماد است.»

نویسنده، از نژادها و خط‌های روزگار باستان سخن می‌راند و منابع تاریخی خود یعنی آثار توسیدید، دیودور سیسلی، پلوتارک، آریان، رازب، استرابون، موسی خورن، طبری، بلاذوری، ابن اثیر و… را معرفی می‌‌کند. آرمان مشیرالدوله از نوشتن تاریخ ایران باستان‌، ارج‌گذاری و نشان دادن ‌پیشینه درخشان و غنای تاریخی تمدن و فرهنگ ایرانی در زمانی بود که بیگانگان‌، در پوشاندن و مخدوش‌سازی چهره روشن آن کوشش داشتند. 

…وی درباره دیوان‌سالاری عظیم عصر داریوش مطالب ارزنده‌ای می‌نویسد و از نیروی دریایی، سپاه، داوری، راه‌ها، چاپارخانه‌ها، تقویم و سایر پیشرفت‌های عصر هخامنشی یاد می‌کند و مطالب سنگ‌نبشته‌های این عصر نظیر بیستون را سطر به سطر به نظاره می‌نشیند.

خطوط برجسته داستانهای ایران قدیم

کتاب تالیف استاد حسن پیرنیا(مشیرالدوله) است که به تاریخ اساطیری ایران می‌پردازد. این کتاب نخستین‌بار در سال ۱۳۰۷ در مطبعه مجلس شورای ملی انتشار یافت و تا به حال بازچاپ نشده بود که انتشارات اساطیر همان نسخه گذشته و نایاب را بازچاپ و منتشر کرد.

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله معروف به پیرنیا از رجال مشهور اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بود. وی در مسکو حقوق خواند و در زمان وزارت خارجه پدرش (میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله) به سفارت سن‌پطرزبورگ رفت. او در زمان محمدعلی‌شاه به وزارت عدلیه و خارجه رسید و پس از فتح تهران نیز در کابینه سپهدار تنکابنی، وزیر عدلیه بود و پس از آن نیز به مقام ریاست وزرا رسید. از آثار وی مجموعه سه جلدی ایران باستان (تاریخ ایران پیش از اسلام تا پایان اشکانیان)، ایران قدیم (تاریخ مختصر ایران از ابتدا تا انقراض ساسانیان) است.

روایت داستانی از پیشدادیان، کیانیان، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان از بخش‌های مختلف این کتابند که همراه با مدارک و داستان‌هایی درباره آن‌ها، مقایسه می‌شوند تا حقیقی بودن روایت‌ها مشخص شود.

مشیرالدوله پس از تالیف کتاب «تاریخ ایران باستان» که تاریخ ایران از دوره تاریخی جدید، شامل مادها تا ساسانیان بود، ترغیب شد تا درباره تاریخ اسطوره‌ای ایران نیز کتابی تالیف کند. «خطوط برجسته داستان‌های ایران قدیم» با ذکر مدارک و نتیجه سنجش و استنباطات، نخستین تالیف مستقل ایرانی و مستند درباره تاریخ پیش از ایران به‌شمار می‌آید که مولف در این کتاب می‌کوشد، اثبات کند داستان‌های مربوط به تاریخ روزگار نخستین ایران‌زمین افسانه و اسطوره صرف نیستند و ریشه در حقایق تاریخی و واقعی دارند.

این کتاب در چهار فصل گردآوری شده است، فصل نخست آن شامل پنج بخش است که روایت‌ها و داستان‌های قدیم درباره خلقت جهان، نخستین انسان(کیومرث)، مشی و مشیانه، سلسله پیشدادیان، سلسله کیانیان، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان را در برمی‌گیرد. بخش نخست درباره کیومرث، هوشنگ، تهمورث، جمشید، ضحاک، فریدون، منوچهر، نوذر، زاب و گرشاسب است. بخش دوم نیز به سلسله کیانیان شامل کیقباد، کیکاوس، کیخسرو، لهراسب، گشتاسپ، بهمن، همای، داراب و دارا می‌پردازد. در بخش‌های بعدی به‌ترتیب، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان شرح داده می‌شود.

فصل دوم مدارک و اسناد تاریخی داستان‌های قدیم است و در فصل سوم به سنجش داستان‌ها و مقایسه آن‌ها با تاریخ پرداخته شده است و شامل پنج بخش است که از عهد بسیار قدیم تا منوچهر، از منوچهر تا کیقباد، از کیقباد تا گشتاسپ، از گشتاسپ تا مرگ دارا دربرمی‌گیرد و دیدگاه‌هایی درباره داستان‌ها مطرح می‌کند. فصل آخر نیز کلیاتی درباره قرون قبل از تاریخ از جمله ورود آریایی‌های ایرانی به فلات ایران، مذهب، شکل حکومت، خانواده، طبقات، تمدن و اخلاق را بیان می‌کند.