جامع التواریخ ؛ در باب تاریخ غزنویان ، دیالمه ، آل سامان ، آل سلجوق

جامع التواریخ 

نویسنده: رشیدالدین فضل الله
به کوشش: احمد آتش
ناشر: دنیای کتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 468
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار – سال انتشار: 1362 – دوره چاپ: 1

کمیاب – کیفیت : نو ؛ لبه روکش کتاب زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب 

دو جلدی در یک مجلد

رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان خان نوشت و چون غازان خان درگذشت ، آن را به اولجایتو تقدیم کرد.بخشی از جامع التواریخ نخستین بار در 1836 در پاریس چاپ شد. اتین مارک کاترمر بخشی از جامع التواریخ را با ترجمة فرانسه آن در 1844 و کل کتاب را 1847 در پاریس چاپ و منتشر کرد که در 1968 نیز تجدید چاپ شد.

سید جلال الدین طهرانی از روی چاپ کاترمر، جامع التواریخ را در 1313ش در تهران چاپ کرد. ایلیا نیکالایویچ برزین ، شرق شناس روس ، در 1858 بخش قومهای ترک و مغول و در 1861، 1868 و 1888 از آغاز تا مرگ چنگیزخان را با حذف تاریخِ معاصرِ مؤلف ، همراه با ترجمة روسی آن در پترزبورگ انتشار داد. در 1911 بلوشه بخش فرزندان چنگیزخان را از اوگتای قاآن تا اولجایتو در لیدن منتشر کرد و بهمن کریمی در 1313 ش از روی همین چاپ ، این کتاب را در تهران انتشار داد.

در 1940 کارل یان بخش غازان خان را از تاریخ مبارک غازانی در انگلستان و در 1320 ش / 1941 بخش آباقا، سلطان احمد تَگودار، ارغون و گِیخاتو را در وین منتشر کرد. وی همچنین بخشهای دیگر جامع التواریخ را همراه با ترجمة آلمانی آن منتشر کرد. امیرحسین جهانبگلو تاریخ دورة غازان را به نام تاریخ اجتماعی مغول از روی چاپ کارل یان در 1336 ش در اصفهان منتشر کرد.

احمد آتش در 1957 بخش غزنویان و در 1960 بخش سلجوقیان را در آنکارا منتشر کرد که بخش نخست آن را محمد دبیر سیاقی در ایران در 1338 ش تجدید چاپ نموده است . در 1957 از بخش مربوط به هولاکو تا پایان دورة غازان خان به کوشش عبدالکریم علی اوغلی (علیزاده ) در باکو منتشر شد.

چاپ های دیگر این کتاب عبارت اند از: بخش اول از جلد نخست کتاب به کوشش آ. آ. روماسکویچ و ل . آ. ختاگوروف و علی اوغلی (علیزاده ) همراه با ترجمة روسی در مسکو، 1965؛ بخشی از تاریخ اسماعیلیان به کوشش محمد دبیرسیاقی در تهران ، 1337 ش ؛ متن کامل تاریخ اسماعیلیان به کوشش محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی در تهران ، 1339 ش ؛ بخشهای غزنویان ، آل بویه و سامانیان به کوشش محمد دبیرسیاقی در 1338 ش ؛ متن کامل تاریخ مبارک غازانی ، به کوشش بهمن کریمی در 1338 ش در تهران . چاپ عکسی نفیسی از بخشی از ترجمة عربی جامع التواریخ شامل بخش تاریخ چین که در زمان رشیدالدین فضل الله کتابت و نقاشی شده است ، نیز در 1374 ش / 1995، در لندن منتشر شد (رشیدالدین فضل الله ، مقدمة وانگ ای دان ، ص 53 ـ54). در 1373 ش ، بخش کامل تاریخ مغول جامع التواریخ به تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی در تهران چاپ شد.

خانم وانگ ای دان نیز بخش تاریخ چین را تصحیح و با همین عنوان در 1379 ش در تهران منتشر کرد. همو از انتشار ترجمة چینی جامع التواریخ خبر داده است .مطالب کتاب حاضر که با سعی فراوان و رنج بسیار در مدت مدیدی جمع آوری و تدوین شده است «جامع اتواریخ » تألیف رشید الدین فضل الله وزیر عماد الدین اثری است بس ارزشمند در باب تاریخ مغول. رشید الدین فضل الله از سیاستمداران دانشمند و فاضل عهد مغول بود. وی نویسنده و ادیبی خوش ذوق و صاحب نصری بس ادیبانه و پخته است.

این اثر گرانسنگ به فرمان غازان خان و اولجایتو در سال 710 هجری قمری فراهم آمد، که از شاهکارهای تاریخی و ادبیات کلاسیک پارسی است. این کتاب توسط زنده یاد دکتر بهمن کریمی تصحیح و توضیح داده شده است. در آغاز کتاب مقدمه ای به قلم مصحح توانا در باب شیوه ی تصحیح این اثر و نیز مقدمه ای از مرحوم علی اصغر حکمت در باب رشید الدین فضل الله و جامع التواریخ درج شده که فوق العاده سودمند و ارزشمند است.

رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان خان نوشت و چون غازان خان درگذشت، آن را به اولجایتو تقدیم کرد. به فرمان اولجایتو این کتاب به نام غازان خان، مبارک غازانی نامیده شد، ولی بخش‌هایی دیگر شامل تاریخ دوران پادشاهی اولجایتو، تاریخ ادوار و اقوام جهان، صورالاقالیم و مسالک الممالک در دو جلد نوشته و به بخش پیشین افزوده شدند که این سه جلد روی هم رفته جامع‌التواریخ را تشکیل می‌دهند.

غازان خان تمام اسناد و نوشته‌های قدیمی و دولتی را در اختیار رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی گذاشت و دانشمندان و ریش‌سفیدانی که از تاریخ و فرهنگ ترک و مغول آگاه بودند را همراه او کرد تا کار به بهترین وجه پیش برود. چنین امکاناتی و وجود چنین دانشمند و نویسنده‌ای توانا دست به دست هم دادند تا یکی از شاهکارهای تاریخی جهان به رشتهٔ نگارش درآید. چیزی که تا آن زمان بی‌سابقه و بی‌نظیر بوده است و هنوز هم این کتاب مهمترین منبع برای تاریخ اقوام و حکومت‌های ترک و مغول است.

در حقیقت جامع‌التواریخ نخستین دورهٔ کامل تاریخ و جغرافیای آسیا است که با استفاده از وسایل و منابعی ترتیب داده شده است که تا آن زمان در اختیار هیچ‌کس قرار نگرفته بود. جامع‌التواریخ از لحاظ دقت و صحت و اصول تاریخ‌نویسی بسیار ارزشمند است. علاوه بر اینکه این کتاب دامنهٔ وسیعی از مطالب را به نثری عالمانه بیان نموده است. همچنین از نظر دسترسی مؤلف به منابع شفاهی بسیار نیز درخور توجه است و اگر رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی آن نوشته‌های پراکنده و در معرض نابودی و همچنین سخنان و افسانه‌های شفاهی مغولان و ترکان را به قلم نیاورده بود امروزه از هیچ‌کدام از آنها خبری در دسترس نبود و به حیطهٔ فراموشی سپرده شده بودند