عرفان و فیزیک جدید انتشارات هرمس

دگرگونی حیرت‌آوری که فیزیک جدید در جهان‌بینی ما به وجود آورده این است که: آگاهی در عالم به‌اصطلاح مادی تأثیر دارد. فیزیک از زمان نیوتن همیشه سعی کرده رویکردی کاملاً تجربی داشته باشد. علت وجودی فیزیک قدیم این بود که دنیای مادی در دسترس بود دسترس بود و امکان تماس مستقیم با آن وجود داشت. افسانۀ رایجی وجود داشت که می‌گفت قوانین دنیای مادی تغییر نمی‌کند. هر فیزیکدانی که از دانش و ابزارهای مختلف برخوردار باشد می‌تواند آزمایش‌ها و مشاهدات فیزیکدان دیگر را تکرار کند. علم، به دلیل سیطرۀ تجربه‌باوری همواره مستلزم ناظری بی‌طرف بود و واقعیت عینی را چیزی یکه و مشاهده‌پذیر می‌دانست که نسبت به آگاهی حالت پیشینی دارد. فرقی نمی‌کرد که مشاهده را کدام ذهن یا کدام فیزیکدان انجام می‌دهد. عالم، همان عالم بود و تغییری نمی‌کرد و مهم همین بود.

ولی فیزیک جدید، یعنی فیزیک تئوری کوانتوم که شاخه‌ای از فیزیک است که با مقادیر بسیار کم ماده و انرژی سروکار دارد، به این نتیجه رسیده که فرق می‌کند. هر فیزیکدانی لزوماً آزمایش‌ها و مشاهدات فیزیکدان دیگر را تکرار نمی‌کند ولو اینکه دانش و ابزارهای لازم را هم در اختیار داشته باشد.نتیجۀ آزمایش‌ها دیگر فقط به «قوانین دنیای مادی» بستگی ندارد، به آگاهی مشاهده‌کننده هم بستگی دارد.