نقد و بررسی
نزهه القلوب ؛ سلفوننزهه القلوب
نویسنده: حمدالله مستوفی
مصحح : گای لیسترانج
ناشر: دنیای کتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 400
اندازه کتاب: وزیری – سال انتشار: 1362 – دوره چاپ: 1
کمیاب – کیفیت : درحد نو _ نو
مروری بر کتاب
نزهةالقلوب کتابی دانشنامه‌گونه از حمدالله مستوفی است. وی این کتاب را در سال ۷۴۰ قمری نگاشته و بنیادش را بر یک فاتحه، سه مقاله و یک خاتمه نهاده‌است.كتاب با يادآورى شروع شده كه به اهميت كتاب و چگونگى جمع‌آورى آن شروع شده، سپس به پيش‌گفتار مى‌پردازد كه حاوى ترجمه مقدمه لسترانج بر چاپ اروپا، شرح زندگانى مؤلف، مقدمه كتاب نزهة القلوب و فهرست كتاب مى‌باشد و در ادامه وارد متن كتاب مى‌شود.
كه از مقاله سوم شروع شده و آن را به چهار بخش تقسيم كرده است:
قسم اول، در ذكر حرمين شريفين و مسجدالاقصى، بيشتر غرض از تألیف اين كتاب شرح احوال ايران است؛ اما چون افضل بقاع جهان و قبله اهل ايمانست از باب تيمن و تبرّك شروع كتاب با اين امور باشد.
قسم دوم، در شرح احوال ايران زمين كه شامل مطلعى در شرح تقسيم و طول و عرض و حدود اقاصى و قبله بلاد ايران زمين است و مقصدى در در ذكر ولايات و بلاد ايران و چگونگى آب و هوا و بنياد عمارات و وصف ساكنان ولايات؛ شامل بيست باب و مخلصى در پنج فصل در ضبط طرق و انهار و عيون و اشجار و جبال.در پايان دو فهرست مفصل از نام‌هاى كسان و كتاب‌ها و سوره‌ها و فهرست نام‌هاى جاى‌ها ذكر شده است.
نزهه القلوب کتابی دانشنامه‌گونه است از حمدالله مستوفی. کتاب که به سال ۷۴۰ قمری نوشته شده است، بنیادش بر یک فاتحه، سه مقاله و یک خاتمه نهاده است. مقاله اول در کانی‌شناسی، گیاه‌شناسی و جانورشناسی است. مقاله دوم در تن و روان انسان است. مقاله سوم در جغرافیا، مفصل‌ترین بخش کتاب است و همین مقاله است که چند بار به چاپ رسیده است.
حمدالله مستوفی که به عنوان مأمور ارشد مالیاتی در دولت ایلخانان فعالیت می‌کرده، در نوشتارهای اقتصادی‌اش از دفاتر مالیاتی ایلخانان استفاده کرده است. همچنین در توصیف شرایط طبیعی و وضعیت شهرها و روستاهای فعال ایران در آن زمان، به مواردی همچون رودخانه‌ها، نهرهای آب، معادن و راه‌های کاروان‌رو اشاره کرده است.
مؤلف در مقدمه از منابع خود یاد کرده و از آثاری چون صورالاقالیم ابوزید بلخی، المسالک و الممالک ابن خردادبه، عجایب‌المخلوقات زکریای قزوینی، آثار البلاد قزوینی، فارسنامه ابن بلخی، آثار الباقیه ابوریحان بیرونی، ولایت کرمان خواجه ناصرالدین منشی کرمانی، التفهیم ابوریحان بیرونی، تاریخ اصفهان عبدالرحمن بن محمد بن اسحق اصفهانی، عجایب‌الاخبار، معجم‌البلدان یاقوت حموی، صور الکواکب شیخ ابوالحسن صوفی، اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی، تنسوق‌نامه ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی، و جهان‌نامه سود برده‌است.
نزهه القلوب نخستین بار به‌صورت چاپ سنگی در ۱۳۱۱ قمری به طور کامل چاپ شده، و بار دیگر مقاله سوم کتاب بر مبنای چاپ سنگی و مقابله با چند نسخه خطی در ۱۹۱۵ به کوشش لسترنج در مجموعه اوقاف گیب به چاپ رسیده است.
0دیدگاه