کتاب به زبان آدمیزاد

کتاب به زبان آدمیزاد یادداشت هایی در ستایش پاکیزه نویسی و نکوهش شلخته نگاری در متون اداری و رسانه ای نوشته رضا بهاری، توسط نشرنی با موضوع ادبیات, تاریخ ادبیات, درباره ادبیات, بزرگ‌ترین دستاوردشان در سیر تکامل نثر دیوانی به چاپ رسیده است.

آدمیزاد وقتی قلم به‌دست گرفت تا قراردادی با همسایه، شهادت‌ نامه‌ای برای خویشاوند، تظلمی به کدخدا، یا عریضه‌ای به عدلیه بنویسد، ناگهان ترمزِ احساسات طبیعی‌اش را کشید و در انتخاب کلمات و عبارات احتیاط کرد تا دسته‌ گلی به آب ندهد. از صراحت چون خیری ندیده‌ بود کم‌کم به دوپهلونویسی و درازنویسی و لاجرم به مهمل‌نگاری رو آورد.

بعدها کاتبان قاجاری انواع تکنیک‌های شکسته‌ نویسی و ابراز عبودیت و جان‌ نثاری را هم ابداع کردند؛ به مخده‌هاشان تکیه دادند و با هزار کرشمه‌ی قلم تا می‌توانستند صنعت به‌کار بردند و با الفاظ ثقیل عبارت‌پردازی کردند و سرانجام مطنطن‌نویسی را به اوج کمال رساندند ـ اما بزرگ‌ترین دستاوردشان در سیر تکامل نثر دیوانی این بود که توانستند، به زبان فاخر و با خط شکسته‌ نستعلیق، سالیان سال همچنان مهمل بنویسند. عریضه‌ نویسانی که جلو عدلیه بساط پهن کرده بودند تا چند دهه کارشان فقط نوشتن مهملات بود اما بعداً، با ورود ماشین تحریر به صحنه، به تایپ‌ کردن مهملات تبدیل شد.

اختراع خودار نقطه‌ی عطفی در تاریخ تحولات نثر فارسیِ اداره‌ جاتی بود. قبل از ظهور این وسیله، کارمندان اولیه قلم‌ شان را در لیقه‌ی دوات فرو می‌بردند و، بسیار پاکیزه و با طمانینه، مهمل می‌نوشتند؛ اما خودکار سرعت نوشتن مهملات را چندین بار افزایش داد و بی‌گمان در شکل‌گیری مکاتب امروزی مهمل‌نویسی و شلخته‌نگاری نقش با اهمیتی ایفا کرد.