کتاب محاسبه رضایت

نگاهی کوتاه به کتاب «محاسبه رضایت» | شخم زدن زمین سیاست با بیل اقتصاد | زهرا سلیمانی‌اقدم | کتاب «محاسبه رضایت» با عنوان فرعی «مبانی منطقی دموکراسی مبتنی‌بر قانون اساسی» اثر جیمز بیوکنن و گوردن تالوک دارای مطالب بسیار ارزشمندی است.
این کتاب درباره سازمان سیاسی جامعه انسان‌های آزاد است. روش‌شناسی و ابزار مفهومی و تحلیلی آن اصولا از رشته‌‌ای استخراج شده که موضوعش سازمان اقتصادی چنین جامعه‌ای است. دانشجویان و استادان علم سیاست در دلبستگی به مسائل اصلی مورد بررسی با ما سهیم می‌شوند و همکاران‌شان در علم اقتصاد نیز در تفسیر استدلال با ما مشارکت می‌کنند. این کار به‌طور مساوی در مرزی اسطوره‌ای و اسرارآمیز میان دو فرزند سخاوتمند اقتصاد و سیاست قرار می‌گیرد. » این کتاب گزاره‌های منطقی اقتصادی رفتار فرد را در انتخاب‌هایی که روزانه با آن روبه‌رواست؛ یعنی انتخاب‌های سیاسی، به کار می‌گیرد. این رهیافت با رهیافت فیلسوفان سیاسی به مساله‌سیاست در زندگی اخلاقی انسان از این لحاظ تفاوت دارد که فرض اصلی آن درباره‌ سازماندهی فردگرایانه جامعه است. در اجتماع فرد اصل است و محاسبات او بر مبنای گزاره‌های منطقی اقتصادی که جنبه عقلانی دارد، انجام می‌گیرد. بیوکنن و تالوک در این کتاب بین رشته‌ علوم سیاسی و رشته‌ اقتصاد پیوند برقرار می‌کنند و کار خود را «بین‌رشته‌ای» می‌نامند. اگر منطق اقتصادی درباره تصمیم‌گیری‌های سیاسی از سطح قانون اساسی تا کوچک‌ترین تصمیم‌گیری‌ها کاربردپذیر باشد، در این صورت شاید بتوان به بسیاری از منازعات نظری سیاسی پایان داد، یا دست‌کم مبنای بسیاری از اختلافات سیاسی را منافع اقتصادی دانست. هدف این کتاب حل کردن منازعات نظری سیاسی یا تعمیم دادن ریشه اختلافات سیاسی به مشکلات اقتصادی نیست؛ بلکه این دو عملا در موارد متعدد، نظریه اقتصادی را برای تحلیل تصمیم‌گیری‌های سیاسی به کار می‌برند، منافع و هزینه‌های هر تصمیم را بررسی می‌کنند و نشان می‌دهند چگونه فرد براساس آنها تصمیم به تشکیل گروه یا ائتلاف می‌گیرد، رأی خود برای یک موضع را به ازای رای یک فرد دیگر در موضعی دیگر می‌فروشد یا خریداری می‌کند و نهایتا به تولید یک کالا در بخش عمومی رای می‌دهد یا با آن مخالفت می‌کند. این کتاب را می‌توان یکی از منابع معتبر در نظریه سیاسی و اقتصاد رفاه و اقتصاد بخش عمومی به حساب آورد که بسیاری از سرنخ‌های نظری در این حوزه‌ها را به دست می‌دهد و مرجعی مناسب برای موضوع‌های تحقیقی بیشتر در این زمینه؛ چه در قالب پایان‌نامه‌ها و چه برنامه‌های تحقیقی است. اکثر جملات کتاب «محاسبه رضایت» بسیار بلند هستند و به پنج تا شش سطر می‌رسند که چند فعل را در خود دارند. این ویژگی در کنار در‌هم‌تنیدگی مفاهیم و ساخت نحوی به کار گرفته شده، متن را کمی پیچیده کرده است؛ اما در کل کتاب اثری بدیع و ارزشمند برای کسانی است که کوچک‌ترین مباحث مربوط به اقتصاد با سیاست می‌تواند آنها را پای بحث‌های ظریف و عمیق این موضوعات بنشاند.