کتاب کودتای ایرانی

روابطِ ایران و امریکا بعدِ انقلابِ اسلامی

بعدِ این‌که انقلابی‌های اسلام‌گرا در بهمن‌ماهِ ۱۳۵۷ قدرت را به دست گرفتند، ایران کماکان پُرآشوب و بی‌ثبات باقی ماند. رهبرِ برجستهٔ انقلاب، آیت‌الله خمینی، بازرگان را مأمورِ تشکیلِ دولتی موقت کرد، دولتی که تا زمانِ تصویبِ قانونِ اساسیِ تازه و برگزاریِ انتخاباتِ سراسری، مهارِ اوضاع را در دست بگیرد. بازرگان استادِ دانشگاهِ تهران و رهبرِ نهضتِ آزادیِ ایران، حزبی اسلامی و تحول‌خواه، بود. او هیئتِ دولتی منصوب کرد متشکل از میانه‌روهایی هم‌سو و هم‌سلیقه، که عزمِ برقراریِ دوبارهٔ نظم در کشور و تداومِ ارائهٔ خدماتِ دولتیِ ضروری را به مردم داشتند. انقلاب پای طیفی از اسلام‌گراها و دارودسته‌های چپ‌گرای تُندرو را به میدان باز کرده بود که حالا حسابی مسلح و آکنده از شورِ انقلابی بودند و هر کدام قصد داشتند آرمان‌های ایدئولوژیکِ خودشان را عملی کنند. این تُندروها، که هر کدام مشرب و موضعِ متفاوتی داشتند، پیوسته و مداوم به بازرگان و همکارانش حمله می‌بردند و آن‌ها را درگیرِ نبرد و نزاع می‌کردند. در حقیقت، این اسلام‌گراهای تُندرو بودند که فرمانده نیروهای مسلحِ ایران، ولی‌الله قرنی، را کُشتند و فهرستِ اهدافِ آیندهٔ تروری منتشر کردند که اسمِ عباس امیرانتظام، معاونِ بازرگان، و ابراهیم یزدی، وزیرِ امورخارجهٔ او، تویش بود. آیت‌الله خمینی به بازرگان احترام می‌گذاشت اما می‌خواست حرکت به سوی تحققِ تصورش از حکومتِ اسلامی پُرشتاب‌تر باشد. هر چه از سالِ ۱۳۵۸ می‌گذشت، بازرگان و همکارانش بیش‌تر و بیش‌تر به حاشیه می‌رفتند و توان‌شان را برای تحققِ برنامه‌های میانه‌روانه‌شان یا پایان دادن به آشوب‌ها و رفتارهای تُندروانه از دست می‌دادند، آشوب‌ها و رفتارهایی که داشتند تمامِ کشور را فرامی‌گرفتند.

ایران ضمناً با تهدیدهای هردَم‌فزاینده از بیرون هم مواجه بود. اصلی‌ترین تهدید از سوی عراق بود که رهبرانِ بعثی‌اش از تحریکِ جمعیتِ شیعهٔ کشورشان از سوی ایران خشمگین بودند، و ادعاهایی مکتوم داشتند دربارهٔ مالکیتِ بخش‌هایی از خاکِ ایران. عراق از سالِ ۱۳۵۲ به این‌سو دست به افزایشِ گستردهٔ قوا و توانِ نظامی‌اش زده بود، تعدادِ نیروهای زمینی و خودروهای زرهی‌اش را دو برابر و توانِ استفاده از تانک‌هایش را پنج برابر کرده بود، ناوگانِ نیروی هوایی‌اش را ۶۵ درصد گسترش و قابلیت‌های سیستمِ دفاعِ هوایی و دریایی‌اش را بهبود داده بود. در همین دوره نیروهای مسلحِ ایران هم افزایش و گسترشِ عظیمی از سر گذراند، اما از زمانِ انقلاب به این‌سو، متعاقبِ فرارِ گستردهٔ نظامیان به خارج از کشور و پاکسازی‌های وسیع، ضعیف شده بود. در نتیجه، بنا به ارزیابیِ «مؤسسهٔ ملیِ برآوردِ اطلاعاتِ ایالاتِ متحد»۶۳ در خردادماهِ ۱۳۵۸، حالا عراق «برتریِ قابل‌توجهی در تعداد و قابلیت‌های نیروهایی نظامی داشت که می‌توانست برای حمله روانهٔ ایران کند.» درگیری‌های مرزی و جنگِ تبلیغاتیِ تُندوتیزی بینِ دو کشور در جریان بود. رهبرانِ ایران اعتقاد داشتند عراق محرکِ سرکشی‌ها و ناآرامی‌های عرب‌ها و کُردهای ایران است.